ศึกษาวิธีการกำหนดรู้อาเนญชาภิสังขารในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

Name: พระเกียรติโสภณ โสภณจิตฺโต (ธิธรรมมา)

keyword: การกำหนดรู้

; อาเนญชาภิสังขาร

; การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

Abstract: การวิจัยเรื่องศึกษาวิธีการกำหนดรู้อาเนญชาภิสังขารในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนานี้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อศึกษาอาเนญชาภิสังขารในพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาวิธีการกำหนดรู้อาเนญชาภิสังขารในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา ดำเนินการวิจัย โดยการรวบรวมข้อมูลปฐมภูมิ จากคัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ปกรณวิเสสวิสุทธิมรรค และข้อมูลทุติยภูมิ จากหนังสือ ตำรา รวมทั้งงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง เรียบเรียง ตรวจสอบความถูกต้อง และความน่าเชื่อถือของข้อมูล โดยผู้ทรงคุณวุฒิ และคณาจารย์ที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง วิเคราะห์ สังเคราะห์ ข้อมูล และสรุปคำตอบปัญหาการวิจัย และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า 1) อาเนญชาภิสังขาร เป็นสภาวะจิตที่ตั้งมั่นไม่หวั่นไหวต่อนิวรณ์กิเลสทั้งหลาย อันเป็นเหตุปัจจัยแห่งอรูปาวจรอันต้องอาศัยการเจริญสมถกรรมฐาน คือ กสิณกรรมฐาน อานาปานสติ และอรูปกรรมฐาน อรูปฌาน 4 นี้ เป็นเหตุปัจจัยแห่งคุณวิเศษมี อภิญญา 5 เป็นต้น และ เป็นบาทฐานแก่การเจริญวิปัสสนาปัญญาทำให้รู้แจ้งอย่างรวดเร็ว ถ้ายังไม่ได้บรรลุมรรค ผล นิพพานในปัจจุบันได้ก็จะไปเกิดในพรหมโลก 2) วิธีการกำหนดรู้อาเนญชาภิสังขารในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา เมื่อเจริญกสิณกรรมฐาน อานาปานสติ และอรูปกรรมฐาน จนได้บรรลุอรูปฌาน 4 เรียบร้อยแล้วเป็นเพียงข่มกิเลสเอาไว้เท่านั้น กิเลสยังไม่ได้ถูกทำลายอย่างสิ้นเชิง อรูปฌานเป็นมหัคคตจิตที่เป็นของละเอียดและประณีตมากทำให้เพลิดเพลินหลงติดให้สมาธิ แต่เมื่อใดนำเอาอรูปฌานมาเป็นบาทฐานแก่การเจริญวิปัสสนา เรียกว่า สมถปุพพังคมวิปัสสนา คือเจริญสมถะเกิดแล้วเจริญวิปัสสนาทีหลัง ด้วยการพิจารณารูปนาม คือพิจารณาองค์ฌานเห็นแจ้งไตรลักษณ์ ย่อมทำลายกิเลสทั้งหลายบรรลุได้รวดเร็ว พร้อมด้วยคุณวิเศษแห่งวิชชา 3 อภิญญา 6 ปฏิสัมภิทาญาณ 4 วิชชา 8 ถ้าบรรลุเป็นพระอนาคามีหรือพระอรหันต์ก็สามารถเข้าเสวยผลแห่งธรรมคือ นิโรธสมาบัติได้

Abstract: The thesis entitled ‘A Study of the Method of Anenjābhisankhāra Determination for Vipassana Practice’ was conducted as qualitative research. Its objectives were: 1) to study Anenjābhisankhāra in Theravada Buddhist scriptures, and 2) to study the methods for determining Anenjābhisankhāra for advance Vipassana practice. The research was carried out by collecting preliminary data from the Tipitaka scriptures, commentaries, and related research works. The data was organized, checked for accuracy and reliability by specialized experts. The data was analyzed, synthesized, and its conclusions were summarized. The qualitative data was analyzed using content analysis. The research findings revealed that: 1) Anenjābhisankhāra refers to a firm state of mind which is not shaken by various types of hindrances called Nivarana. It is a factor of Arūpavacara absorption that relies on the development of moral and intellectual virtues, namely, Kasiṇa meditation, in-out breathing mindfulness or Ānāpānasati, and Formless absorption or Arūpajhāna. This type of formless meditation provides the rise of special knowledge such as five supernatural knowledge etc., it also is the base of rapid development of insight knowledge and enlightenment attainment. If not achieved in this life, the results of such efforts will manifest in future existences. 2) The method for Anenjābhisankhāra determining for advanced Vipassana practice is to cultivate Kasiṇa meditation, in-out breathing mindfulness or Ānāpānasati, and Formless absorption or Arūpajhāna until Arūpajhāna attainment. At this stage, the sensual desires are restrained, but the defilements are not destroyed. Arūpajhāna is Mahaggatacitta or refined and exquisite mental state that brings joys and blissfulness and leads to concentration attachment. However, when this Arūpajhāna has been used as the base for Vipassana development, it is called Samathapubbangamavipassanā or Samatha before Vipassana practice. This refers to the way to observe Nāma and Rūpa by contemplating Jhana’s components falling into Three Common Manners or Tilakkhaṇa which can quickly destroy various sensual desires along with the attainment of insight knowledge. It is accompanied by the special qualities such as Three Vijjā, six Abhiññā, Four Paṭtisambhidā and Eight Vijjā. If practitioner reaches the level of the Anagami Ones or the Arahants, he can attain the fruits called Nirodhasamāpatti or cessation attainment.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. หอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: ธานี สุวรรณประทีป

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2565

Modified: 2025-08-19

Issued: 2568-08-19

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาวิปัสสนาภาวนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	พระเกียรติโสภณ โสภณจิตฺโต (ธิธรรมมา).pdf	2.7 MB

ใช้เวลา

0.023918 วินาที